
اگر فرصت مطالعه ندارید! میتوانید چکیده این مقاله را بصورت پادکست گوش کنید.
مقدمه
روشهای متفاوتی برای اجرای یک پروژه اعم از ساختمانی یا غیر ساختمانی وجود دارد. بطور کل برای شروع و تکمیل یک پروژهی ساختوساز و در کل اقتصادی دو مولفه مورد نیاز است، اول مولفهی تامین مالی و دوم مولفهی اجرا. همانطور که میدانیم تامین مالی توسط سرمایه گذاران انجام شده و اجرای پروژه توسط تیم فنی یا پیمانکاران. بر اساس چیزی که گفته شد، برای یک پروژه دو حالت پیش میآید. حالت اول اینکه سرمایه گذاران توانایی اجرای پروژه را داشته و دیگر نیازی به مجری، تیم فنی و یا پیمانکار وجود ندارد. اما حالت دوم بدین صورت است که سرمایه گذاران به هر دلیلی همچون عدم توانایی اجرایی و یا حتی صرفهی اقتصادی، پروژه را به پیمانکاران واگذار میکنند.
سوالی که ممکن است برایتان پیش آمده باشد این است که مفهوم واژهی پیمانکاری چیست و یا اینکه پیمانکار به چه کسی اطلاق میگردد. دراین مقاله قصد داریم به شما کمک کنیم تا اطلاعات دقیق و جامعتری از دو کلمهی «پیمانکار و پیمانکاری» بدست آوردید. از آنجایی که انواع مختلف پیمانکاران، دارای مجموعهای از مزایا و تخصصهای خاص خود هستند، دانستن تفاوت در نقش آنها نیز بسیار مهم است. پس در ادامه با ما همراه باشید تا با انواع پیمانکاری آشنا شوید.
پیمانکاری چیست؟
یک تعریف کامل و قابل درک از پیمانکاری این است که پیمانکاری موقعیتی است که کارگران برای تکمیل یک کار خاص، در یک دورهی از پیش تعیین شده و برای مقدار مشخصی پول استخدام میشوند. مشاغل و سازمانها میتوانند توسط پیمانکاری به اهداف مختلف خود برسند. به عنوان مثال، یک پروژهی پیمانکاری میتواند به سازمانها کمک کند:
- کارهایی را که مدت زمان محدود یا از پیش تعیین شدهای دارند را کامل کنند.
- پروژهها یا وظایف مهم را بدون استخدام کارکنان تمام وقت اجرا و تکمیل نمایند.
- به مهارتهای تخصصی که در داخل سازمان وجود ندارد دسترسی داشته باشند.
همچنین یک سازمان میتواند، پروژهای را با یک کارگر موقت امتحان کند. سپس بررسی نماید که چگونه فرد با تیم موجود ادغام میشود. در صورت موفقیت پروژه، ضرورت حضور دائمی شخص احساس شده و شرکت درمییابد که پتانسیل استخدام یک شخص حرفهای تمام وقت را دارد.
تصور اولیهای که واژهی پیمانکاری به ما میدهد، پروژههای ساختوساز، راهسازی و این قبیل فعالیتها میباشد. در صورتی که به عنوان مثال، یک سازمان ممکن است یک بازاریاب رسانههای اجتماعی را برای راه اندازی پروفایلهای رسانههای اجتماعی خود و سازماندهی یک استراتژی استخدام کند.
یک کسبوکار کوچکتر که در شرف تاسیس است و مراحل ثبت و تاسیس را طی میکند ممکن است یک شخص حرفهای را برای ساخت یک وبسایت، طراحی لوگو یا دریافت خدمات حسابداری استخدام نماید. تمام این موارد مطرح شده مثالی از پروژههای پیمانکاری در سطوح و اندازههای مختلف هستند. رابطهی بین فعالیتهای سازمان و پیمانکاری، پس از تکمیل کار به پایان میرسد، مگراینکه پیمانکار برای کار دیگری در آن سازمان استخدام شود.
همانطور که گفته شد، پیمانکاری یکی از روشهای اجرای پروژه است و روشهای گوناگونی برای انجام آن وجود دارد. این روشها در مجموع ماهیت مشابهی داشته و در جزئیات با هم متفاوتند. برخی از انواع قراردادهای پیمانکاری شامل: قراردادهای پرداخت کلی، قراردادهای مدیریت پروژه، قراردادهای طراحی و ساخت و … هستند که تفاوت عمدهی آنها در نحوهی دریافت و پرداخت و موارد مربوط به حسابداری میباشد. اکنون به تعریف پیمانکار، وظایف و مسئولیتهای او میپردازیم.

پیمانکار
قبل از بررسی وظایف و فعالیتهای پیمانکار، بهتر است بدانید کارفرما و پیمانکار دو نقش متفاوت در یک قرارداد و پروژهی ساختوساز دارند. تفاوت این دو بدین صورت است که کارفرما در حقیقت یک شخص و حتی یک سازمان است که در جهت اجرا و پیشبرد پروژهی خود، درخواست انجام خدمات و فعالیتهایی را از پیمانکار دارد و در مقابل همانطور که مشخص شد، پیمانکار شخص یا سازمانی است که خدمات خواسته شده را در چهارچوب قراردادهای فیمابین ارائه میدهد.
در مجموع میتوان گفت، کارفرما الزامات و خواستههای پروژه را تعیین و هزینههای مرتبط به آن را تامین میکند، در حالی که پیمانکار مسئولیت ارائه خدمات و انجام الزامات را بر عهده دارد. دراین میان، آنچه به موفقیت پروژه کمک شایانی میکند، مدیریت صحیح و همکاری موثر بین دو نقش مهم کارفرما و پیمانکار میباشد.
و اما پیمانکار کیست؟
واژهی پیمانکار contractor، به یک شخصی حقیقی یا حقوقی اطلاق میشود که برای انجام وظایف خاصی از یک پروژه استخدام شده و وارد رابطهی کاری با کارفرما میگردد. به عبارت دیگر پیمانکار، مجری پروژه و طرف قرارداد با کارفرما است. طبق قرارداد منعقد شده، پیمانکار متعهد میشود صفر تا صد آن پروژه را به انجام برساند. پیمانکاران به طور معمول دارای تیمهای فنی و تخصصی مهندسی، تامین منابع مالی و کارگران مورد نیاز برای اجرای پروژه هستند.
همچون صاحبان مشاغل، پیمانکاران به صورت خوداشتغالی و قراردادی کار میکنند. از آنجایی که پیمانکاران نقش نیروی دائمی را در یک شرکت یا سازمان ایفا نمیکنند، از مزایای شرکتی که کارمندان از آنها برخوردار هستند، محروم خواهند بود. پیمانکاران میتوانند طبق برنامهی کاری خود کار کنند، مشروط براینکه به وظایف خود عمل کرده و از بندهای قرارداد تخطی نکنند.
پیمانکاران شامل پیمانکاران عمومی، پیمانکاران دست دوم و پیمانکاران مستقل هستند. پیمانکاران ممکن است برای انجام بخشی و یا حتی تمام کار یک پروژه، پیمانکار دیگری را استخدام نمایند. هنگامی که آنها پیمانکاران دست دوم را استخدام میکنند، قراردادهای پیمانکاری فرعی ایجاد میشود که هم از آنها و هم از پیمانکاران دست دوم محافظت میکند.
حالا که به انواع مختلف پیمانکار اشاره کردیم، بهتر است اطلاعاتی از هر دسته نیز داشته باشیم. در ادامه به توضیحی از پیمانکار عمومی میپردازیم.
پیمانکار عمومی(General contractor)
پیمانکار عمومی به پیمانکاری اطلاق میشود که بر پروژهی ساختوساز تجاری یا مسکونی نظارت میکند. در حالی که مسئولیتهای پیمانکاران عمومی بسته به شغل آنها متفاوت است، وظایف مشابهی نیز دارند. دراینجا وظایف مشترک پیمانکاران عمومی را مطرح میکنیم:
- مذاکره با مشتریان
- تامین ایمنی
- ارزیابی طرحهای پروژه
- نظارت روزانهی ساختوساز
- نظارت بر کار فیزیکی یک پروژهی ساختمانی
- تامین نیروی کار مورد نیاز برای یک پروژه
- استخدام پیمانکاران دست دوم برای پروژههای تخصصی
- نظارت بر کیفیت و به موقع بودن کار در یک پروژه
- تهیهی مواد مورد نیاز یک پروژه (بسته به نوع قرارداد)
- انتقال اطلاعات به طرفهای مربوطه در طول یک پروژه
- نظارت بر برنامهی زمانبندی، پرداختها و جریان نقدی پروژه
- نگهداری سوابق دقیقی از جنبههای مختلف یک پروژه

پیمانکار دست دوم (Subcontractor)
پیمانکار دست دوم به پیمانکاری با تخصص خاص اشاره دارد. از آنجایی که آنها توسط پیمانکاران اصلی استخدام میشوند، کیفیت کار آنها نه تنها منعکس کننده تخصص خودشان، بلکه حرفهی پیمانکاری است که آنها را استخدام کرده است. پیمانکاران عمومی اغلب پیمانکاران دست دوم را برای انجام نوع خاصی از کار که اغلب بخشی از یک پروژهی بزرگتر است استخدام میکنند. از آنجایی که پیمانکاران دست دوم تخصص خاصی دارند که ممکن است یک پیمانکار عمومی نداشته باشد، استفاده از مهارت آنها به کاهش ریسک پروژه کمک میکند. مهارتهای تخصصی آنها به ایشان اجازه میدهد تا روی پروژههای فردی مانند پروژههایی در زمینههای زیر فعالیت داشته باشند:
- برق کشی
- عایق کاری
- نجاری
- انتقال خط لوله
- حفاظت از تاسیسات پالایشگاهی
- نصب لوازم خانگی و …
در حالی که وظایف خاص یک پیمانکار دست دوم به نوع پروژه و قراردادی که امضاء میکنند بستگی دارد، همه پیمانکاران دست دوم، همچون پیمانکاران عمومی وظایف مشابهی دارند. برخی ازاین وظایف شامل موارد زیر است:
- رعایت شرایط قرارداد تنظیم شده
- ارتباط مکرر با پیمانکار عمومی و مشتری
- تنظیم خط مشی و رویه در صورت بروز تغییرات احتمالی
- انجام کار و تکمیل پروژههای تعیین شده در موعد مقرر
- عدم تغییر بودجهی تعیین شده
پیمانکار مستقل (Independent contractor)
پیمانکار مستقل ممکن است همزمان برای بسیاری از مشتریان کار کنند. این متخصصان معمولا پروژههای بزرگتری را برای مشتریان در بلندمدت انجام میدهند. به عنوان یک پیمانکار مستقل، ممکن است در دفتر مشتری یا محل کار خود کار کنند و همچنین ممکن است مشتریان دیگری را نیز از طریق یک آژانس دیگر بپذیرند. پزشکان، دندانپزشکان و وکلا نمونههایی از پیمانکاران مستقل هستند.
وندور لیست (vendor list)
در توضیحات ذکر شده مرتبط با پیمانکاران، عنوان شد که پیمانکاران موظف به تامین کالا و نیروی مورد نیاز خود جهت پیش برد پروژه هستند. لازم است یادآور شویم که تهیه و تامین محصولات و خدمات مورد نیاز، صرفا باید از منابع مورد تایید کارفرما صورت پذیرد. برای مثال در اکثر پروژههای بزرگ و صنعتی همچون پروژههای پتروشیمی، گاز، پالایش، فولاد، نفت و سایر پروژههای حساس، کارفرما یا مشاورین طرح، لیستی شامل تمامی اقلام و تجهیزات مورد تایید خود و همچنین شرکتهای تولید و توزیع کنندهی آن را به قرارداد پیوست میکنند.
در قرارداد یا پیمان ضرورت استفاده از محصولات مورد تایید کارفرما توسط پیمانکار ذکر خواهد شد. لیست ذکر شده فهرستی از شرکتها و تامین کنندگان با عنوان لیست بلند یا وندور لیست (vendor list) میباشد. بنابر آنچه گفته شد، وندور لیست که به اختصار AVL (Approved vendor list) نیز گفته میشود، فهرستی از تامین کنندگان معتبر و ارزیابی شده بر اساس معیارها، استراتژی و سیاستهای هر سازمان است تا پیمانکاران از طریق ارتباط با آنها جهت تامین کالا و یا خدمات موردنظر خود اقدام نمایند.
کلام پایانی
بد نیست در پایان مطالبی را برای پیدا کردن پیمانکار مناسب در اختیارتان بگذاریم. قبل از انتخاب پیمانکار، مهم است که چندین نکته را در نظر بگیرید و از آنها برای کمک به پیدا کردن بهترین پیمانکار برای پروژهی خود استفاده کنید:
- پیشینه حرفهای آنها را مورد بررسی قرار دهید تا مشخص شود آیا آنها قبلاً تخلفاتی داشته اند یا خیر.
- دریابید که آیا آنها بیمه هستند یا خیر. در حالی که همه پیمانکاران باید بیمه داشته باشند، داشتن بیمه کافی برای محافظت از همه طرفهای درگیر حائز اهمیت است. مطمئن شوید که بیمه پیمانکاران، هرآنچه شما به آن نیاز دارید را پوشش میدهد.
- و در نهایت، مراقب جزئیات باشید. برای یافتن یک پیمانکار قابل اعتماد، به اقدامات آنها و صحبتهای خود با آنها توجه کنید. به عنوان مثال، در نظر بگیرید که چقدر طول کشیده است تا برآورد پروژه را به شما ارائه دهند و آیا آنطور که شما درخواست کردهاید به تفکیک ارائه شده است یا خیر. به موقع بودن و توجه آنها به جزئیات میتواند نشان دهد که چقدر طول میکشد تا پروژهی شما را تکمیل کنند و چقدر خوب به دستورات شما گوش میدهند.
به طور خلاصه، بدیهی است که ارائهی یک تعریف خاص برای نقش و مسئولیتهای یک پیمانکار به دلیل خدمات چند منظورهای که در طول یک پروژهی ساختوساز ارائه میدهند، میتواند سختتر از آن چیزی باشد که به نظر میرسد.

ما در تیم تحریریه راز سیستم تلاش میکنیم مجموعهای از مقالات آموزشی و تحلیلی به همراه پادکستهایی جذاب و پر محتوا به شما ارائه دهیم. مقالاتی که به بررسی روندها، تغییرات قوانین مالیاتی، بهترین روشهای مدیریت مالی، راهکارهای بهبود حسابداری و موضوعات مرتبط میپردازند.