مقدمه

انتخاب پیمانکار

انتخاب پیمانکار یکی از سخت‌ترین جنبه‌های مدیریت پروژه است و تأثیر بسیاری بر موقعیت پروژه‌ها می‌گذارد. به همین دلیل بیشتر سازمان‌های بزرگ یک بخش از مجموعه را به تدارکات پروژه اختصاص می‌دهند. مسلما در زمان اجرای مناقصه، پیمانکاران شرکت کننده به دنبال گرفتن امتیاز اجرای پروژه هستند. اما نکته‌ مهم اینجاست که شما به عنوان یک کارفرما، (علیرغم بررسی مدارک و سابقه آن‌ها قبل از انجام مناقصه) چگونه می‌توانید از انتخاب پیمانکار خود مطمئن شوید؟ چگونه می‌توان اطمینان یافت که به همان میزان که ادعا کرده‌اند، در انجام پروژه شما توانمند هستند؟

این دسته سوالات، پاسخ راحت و قابل دسترسی ندارند و مسیر اشتباه در جهت انتخاب پیمانکار مناسب، می‌تواند برای موفقیت پروژه خطرناک باشد. بنابراین، تعیین معیارهای شایستگی پیمانکاران برای تعیین صلاحیت از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مقاله به بررسی اصول و تکنیک های مختلف در راستای به کارگیری پیمانکاران و استفاده از نرم افزار حسابداری پیمانکاری می‌پردازیم و روش‌های موجود در جهت انتخاب بهتر آن‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد. در ادامه با ما همراه باشید.

بر اساس نظرات و تجربیات دست اندرکاران انتخاب پیمانکار در ایران، به طور کلی شش راه برای انتخاب پیمانکار وجود دارد:

• بر اساس کمترین هزینه
• بر اساس صلاحیت‌ها
• بر اساس کیفیت و هزینه
• بر اساس کیفیت
• بر اساس منبع انحصاری
• بر اساس بودجه ثابت

انتخاب پیمانکار بر اساس کمترین هزینه

ابتدایی ترین و شهودی ترین روش این است که یک پیمانکار را تنها بر اساس هزینه انتخاب کنید.
استفاده از قیمت به عنوان تنها معیار انتخاب باید محدود به شرایطی باشد که کار به خوبی تعریف شده و توسط پیمانکاران قابل درک باشد.

انتخاب پیمانکار بر اساس صلاحیت‌ها

پیمانکار را می‌توان تنها بر اساس صلاحیت آن‌ها، بدون در نظر گرفتن هزینه انتخاب کرد. بررسی صلاحیت پیمانکار می‌تواند از روش شناسی پروژه، تیم پروژه و سوابق پروژه‌های پیشین صورت گیرد.
در روش شناسایی پروژه از پیمانکاران درخواست می‌شود اطلاعاتی در مورد روش‌شناسی خود برای انجام کار، از جمله زمان‌بندی و روش‌های اطمینان از کیفیت پروژه ارائه دهند. در بررسی تیم پروژه از پیمانکاران خواسته می‌شود که تیم پروژه خود را به همراه رزومه حرفه‌ای و فهرستی از تجربه کاری مرتبط آن‌ها معرفی نمایند. در ارتباط با پروژه‌های گذشته، اطلاعات مربوط به سوابق پروژه‌هایی که شرکت یا تیم پروژه انجام داده است، می‌تواند اطمینانی را نسبت به کاری که پیمانکار تولید خواهد کرد، ایجاد کند.

این روش معمولاً محدود به پروژه‌های کوچک یا بخش‌های کوچکی از پروژه‌های بزرگ‌تر است که احتمال تأثیر اندکی بر بودجه پروژه خواهد داشت. از آنجایی که در این روش مشخص نیست که آیا قیمت پیمانکار انتخابی نسبت به سایرین معقول است یا خیر، در پروژهایی استفاده می‌شود که صلاحیت‌ها به طور قابل توجهی بیشتر از قیمت و هزینه ارزش داشته باشند.

انتخاب پیمانکار بر اساس کیفیت و هزینه

در این روش، هزینه و قیمت پروژه برابر با سایر معیارهای مبتنی بر صلاحیت در نظر گرفته می‌شود. این روش زمانی استفاده می‌شود که هزینه نقش یک عامل اصلی را ایفا می‌کند اما کیفیت نیز حائز اهمیت است.

انتخاب پیمانکار بر اساس کیفیت

در این روش از پیمانکاران خواسته می‌شود دو پیشنهاد جداگانه ارائه دهند:

1. پیشنهاد فنی (مناقصه) شامل سه معیار کیفیت که پیش‌تر ذکر کردیم
2. پیشنهاد قیمت (پیشنهاد)

در ابتدا پشنهاد فنی ارائه شده مورد بررسی قرار گرفته و پس از ارزیابی، یک امتیاز فنی به دست می‌آید. پس از آن، مدارک پیشنهاد قیمت ارزیابی خواهند شد. این امر موجب بررسی صلاحیت فنی پیمانکار بدون در نظر گرفتن قیمت پیشنهادی آن‌ها خواهد شد. در نهایت میزان امتیاز بخش قیمت نیز لحاظ شده تا به امتیاز نهایی و گزینش پیمانکار مورد تایید برسد.
این روش نیاز به یک فرآیند از پیش تعیین شده برای محاسبه هرچه دقیق‌تر امتیاز فنی و امتیاز قیمت دارد. این تکنیک زمانی استفاده می‌شود که کیفیت مهم‌تر از قیمت باشد، اما قیمت نیز مهم تلقی می‌شود.

انتخاب پیمانکار از منبع انحصاری

در این روش، تنها از یک پیمانکار خواسته می‌شود که یک پیشنهاد ارائه دهد و آن‌ها بدون هیچ گونه درخواستی از سوی دیگران انتخاب می‌شوند. به عبارت دیگر هیچ رقابتی بین پیمانکاران صورت نمی‌گیرد. در صورتی که قیمت پیشنهادی قابل قبول تلقی نشود، طبق این روش به سراغ پیمانکار بعدی رفته و به همین ترتیب می‌توان از درخواست پیشنهادات بیشتر استفاده کرد. با این حال، مهم است که پیمانکاران متوجه شوند که آیا رقابتی وجود دارد یا خیر. در این تئوری، قیمت یک پیمانکار نباید بر اساس وجود یا عدم وجود رقابت تغییر کند.

در روش منبع انحصاری، هیچ معیار ارزیابی وجود ندارد و ممکن است درخواست پیشنهاد فنی نیز صورت نپذیرد. به عبارت ساده، در صورت قابل قبول بودن محدوده و قیمت، از پیمانکار خواسته می‌شود که اقدامات لازم جهت شروع و پیش‌برد پروژه را انجام دهد.

به همین دلیل این روش به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما زمانی که لازم باشد تا پروژه طبق بودجه مشخص شده انجام شود، این روش به عنوان یک گزینه در دسترس است. علاوه بر روش‌های انتخاب پیمانکار، چندین معیار جهت ارزیابی آن‌ها نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد که در ادامه به دو مورد از مهم ترین معیارها اشاره‌ای خواهیم داشت.

معیار مهارت‌های مقابله با ریسک‌های مالی

این معیار از نظر کارشناسان بیشترین اهمیت را در پروژه‌های عمرانی را به خود اختصاص داده‌اند.
در حقیقت پیمانکاران با سیاست‌های خود می‌توانند وضعیت مالی پروژه را با شکست یا با موفقیت رو به رو کنند. به طور مثال، اگر پیمانکار تصمیم مناسب در انتخاب و استخدام نیروی انسانی با مهارت به کار نگیرد، نیروی انسانی غیر حرفه‌ای می‌تواند موجب حادثه و کاهش ایمنی در کارگاه شود و همچنین موجب دوباره کاری و ایجاد اشتباهات ناشی از عدم مهارت می‌شود.

بنابراین عدم مقابله با ریسک‌های مالی موجب می‌شود پیمانکار نتواند نیروی انسانی متخصص را استخدام کند و حتی دستمزد بیشتری پرداخت کند که باعث افزایش هزینه‌های وی می‌گردد.

معیار مدیریت پیمانکار

قابلیت مدیریت پیمانکار نیز از مهمترین معیارهای انتخاب پیمانکار از نظر کارشناسان بوده است. تجربه و سابقه مدیر، سیاست‌های وی در تصمیم‌گیری، انتخاب پیمانکاران فرعی و دست دوم، برنامه‌ریزی و کنترل پروژه آن مدیر و … در انتخاب او به عنوان یک پیمانکار ذی‌صلاح از اهمیت بالایی برخوردار است. یک مدیر بی‌تجربه می‌تواند با اتخاذ سیاست‌های اشتباه، برنامه زمان‌بندی شده اولیه را با تأخیر رو به رو کند و برنامه‌ریزی واقع بینانه‌ای از نحوه فعالیت‌ها و اجرای آن‌ها نداشته باشد که خود باعث عواقب جبران ناپذیر خواهد بود.

از طرفی دیگر، پیمانکار می‌تواند با مدیریت مناسب، از پیمانکاران جزء متخصص و مناسب برای اجرای فعالیت‌ها استفاده کند که مدیریت آن نیز در ایجاد تداخل و تأخیر در پروژه‌ها امری مهم است. همچنین پیمانکار می‌تواند با مدیریت مناسب و استفاده از روش‌های نوین مدیریتی مانند مدلسازی اطلاعات پروژه، در کاهش ایجاد دعاوی بین پیمانکاران جز و عوامل پروژه، هماهنگی لازم را به عمل آورد. به طور کل نحوه مدیریت صحیح پیمانکار می‌تواند اتلافات پروژه را به حداقل برساند و بهره وری آن‌ها را افزایش دهد.

عواملی که در انتخاب پیمانکار باید در نظر گرفته شود

تا این بخش از مقاله به شناخت روش‌های به کارگیری پیمانکاران و بررسی معیارهای قابل سنجش یک پیمانکار مناسب پرداختیم. به طور کل و جدا از موارد ذکر شده، کارفرما می‌بایست عوامل مختلفی را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار دهد تا با انتخاب پیمانکار اصلح، آینده خوبی را برای پروژه خود رقم بزند. از دیگر عوامل قابل بررسی می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:

• الزامات نظارت
• آشنایی با خطرات صنعت
• پیمانکاران فرعی و صلاحیت آن‌ها
• روش‌های ارتباطی قبل و حین کار
• سوابق عملکرد ایمنی و بهداشت قبلی
• سطح تجربه مرتبط با صنعت یا کسب‌و‌کار
• فرآیند اطلاع‌رسانی برای مشکلات و حوادث
• اقدامات اجرایی انجام شده در پروژه‌های پیشین
• سیاست‌های ایمنی، ارزیابی ریسک و سوابق آموزشی
• پوشش بیمه، غرامت حرفه‌ای، مسئولیت عمومی، غرامت کارگران

موارد بیان شده، یک لیست قطعی از آنچه باید مورد بررسی قرار گیرد نیست، اما بدون شک در نظر گرفتن آن‌ها می‌تواند به انتخاب پیمانکار مناسب کمک شایانی نماید.

کلام پایانی

انتخاب یک پیمانکار برای برنامه‌ریزی و تکمیل پروژه یک تصمیم بزرگ است. انتخاب اشتباه ممکن است ساعت‌های بی‌شماری از زمان شما و میزان بیشتری از پول و بودجه شما را خرج کند. در نتیجه انتخاب مناسب پیمانکار می‌تواند فرآیند پروژه را آسان تر، سریع تر و مقرون به صرفه تر کند.

هنگام ارزیابی گزینه‌های موجود، معمولا شرکتی که بهترین قیمت را ارائه می‌دهد ممکن است وسوسه انگیز باشد، اما فراموش نکنید که انتخاب روش‌های متفاوت و ارزیابی معیارهای سنجش پیمانکاران می‌تواند نتیجه بهتری در اجرای پروژه را به ارمغان آورد. اکثر محققان عقیده دارند که در انتخاب پیمانکاران در مناقصه‌ها نباید فقط قیمت پیشنهادی را ملاک انتخاب قرار داد. متأسفانه در اکثر پروژه‌های بزرگ، از آنجا که بودجه طرح از منابع مالی دولتی تأمین میشود، همواره تمایل به انتخاب قیمت کمتر وجود دارد و این روند باعث کاهش کیفیت انجام پروژه‌ها خواهد شد.